Selfcare vanuit een medisch perspectief

Voor het online platform Bedrock.nl schreef ik een tweedelig artikel over selfcare. Selfcare is een hip woord met een diepere betekenis. Want selfcare betekent simpelweg zelfzorg, en dat gaat een stuk verder dan pleisters, vitaminepillen, voetenbadjes en relaxavondjes. Er wordt momenteel gelukkig veel geschreven en gesproken over psychische zelfzorg, maar ook voor medische zelfzorg mag aandacht komen. Daarom deel ik graag mijn medische perspectief op selfcare. De oorspronkelijke artikelen vind je hier (deel 1) en hier (deel 2) op Bedrock. Voor deze blog zijn ze samengevoegd.

Goede zelfzorg is belangrijk ter voorkoming én verbetering van ziekte. Door goed voor je gezondheid te zorgen, kan je veel lijden bespaard blijven en dat gun ik je van harte toe. Ook vanuit medisch perspectief is selfcare dus een essentieel onderdeel van gezondheid en daarom zie ik bewuste self-care als een cruciaal fundament voor een gezonde samenleving.

De pijlers van gezondheid

Gezondheid is niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebrek. Het is een continu proces van balans zoeken naar welzijn op fysiek, mentaal, emotioneel, sociaal, financieel en spiritueel vlak. Goede zelfzorg/self-care betekent dus goed voor jezelf zorgen in al deze gebieden.

De domeinen zijn met elkaar verbonden en hebben invloed op elkaar. Een voorbeeld: emotionele zelfzorg heeft een positief effect op het mentale welzijn, wat op z’n beurt weer uiting kan geven aan een verbeterde fysiek gezondheid.

De basis: bewuste en liefdevolle keuzes maken

Mijns inziens gaat selfcare uit van bewuste keuzes maken die op dat moment – en met oog op de langere termijn – het meest dienend zijn voor je welzijn. Wat uiteindelijk de gezondste keuze voor je is hangt af van het moment, van de situatie binnenin jou.

Met een eerlijk antwoord op de vraag ‘Wat heb ik nu nodig?’ kan je een goede indicatie krijgen van wat op dat moment de juiste selfcare voor je is. Belangrijk hierbij is om de vraag te laten beantwoorden door je lichaam en niet door je hoofd. Je hoofd stuurt je namelijk eerder af op het leeg lepelen van een bak roomijs terwijl je lichaam eigenlijk snakt naar een paar minuutjes ongegeneerd huilen.

Bewuste selfcare gaat dus om het luisteren naar de signalen die je lichaam je stuurt en daar een liefdevol antwoord op formuleren. Echt goed voor jezelf zorgen gaat je makkelijker af wanneer je het vanuit liefde voor jezelf kunt doen. Dat is niet voor iedereen makkelijk of vanzelfsprekend, maar wel een gezond streven.

Gun jezelf de liefde en de zorg die je een naaste ook zou geven. Vanuit die liefde is het makkelijker om de keuzes te maken die dienend zijn voor je gezondheid en daarmee dus goed voor jezelf te zorgen.

Preventie is de beste zelfzorg

We zijn opgegroeid met het adagium ‘voorkomen is beter dan genezen’, maar zijn we er ook bewust mee bezig? Het leven voelt misschien vanzelfsprekend totdat er ziekte in beeld komt. Pas dan worden we wakker geschud en voelen we de bereidheid om dingen anders te gaan doen, om beter voor onszelf te gaan zorgen. We kunnen echter al veel eerder ingrijpen in ziekte, veroudering en lichamelijk en psychisch lijden. Hoe eerder we leren om voor ons lichaam en onze geest te zorgen, hoe gezonder we op de lange termijn kunnen blijven.

Niet alles is te voorkomen. Het ontstaan van ziekte is afhankelijk van een combinatie van genen, gedrag en de omgeving. Dat betekent dat je ziek kunt worden door botte pech en door factoren buiten jouw eigen invloed, maar ook door je manier van leven. En dat is heel goed nieuws, want dat betekent dat je invloed kunt hebben op jouw gezondheid en welzijn!

Een bewuste, gezonde leefstijl

Tegenwoordig overlijdt zo’n 60 procent van de mensen in Nederland aan een zogenoemde welvaartsziekte. Dit zijn aandoeningen die (grotendeels) worden veroorzaakt door ongezonde aspecten van de leefstijl. De verwachting is dat dat percentage zelfs nog verder gaat stijgen, gezien de toename van overgewicht en auto-immuniteit op steeds jongere leeftijd.

Een bewuste, gezonde leefstijl zorgt niet alleen voor meer vitaliteit en geluk, maar is ook bewezen effectief in het voorkomen, verbeteren of genezen van aandoeningen zoals diabetes, hart- en vaatziekten of kanker. Ook bij andere aandoeningen speelt leefstijl een rol in de ziektebeleving en kwaliteit van leven.

In de medische kliniek is het al jaren duidelijk dat verslavende middelen zoals roken en alcohol moeten worden ontmoedigd, beweging moet worden gestimuleerd en dat de dagelijkse voeding voedzamer mag worden. Maar ook het belang van slaap, stress, ontspanning en sociale verbinding moet niet worden onderschat.

En daarnaast zijn emotionele verwerking, (spirituele) ontwikkeling en plezier belangrijke aspecten van een gezonde leefstijl. Door te werken aan een leefstijl die bijdraagt aan je welzijn, pas je op dagelijkse basis effectieve selfcare toe.

Een gezonde en veilige omgeving

Naast onze mindset speelt ook onze omgeving een rol in een gezonde leefstijl. We leven in een wereld waarbij vele factoren onze gezondheid kunnen schaden, zoals UV-straling, microplastics en de ongelimiteerde stroom aan prikkels. We denken misschien dat we hier geen invloed op hebben, maar gelukkig is dat niet waar en kun je voor jezelf de voorwaarden voor een gezond leven scheppen.

Om jezelf bijvoorbeeld te beschermen tegen de schadelijke zonnestraling die huidkanker en huidveroudering veroorzaakt, kan je in de schaduw blijven, bedekkende kleding dragen en een goede zonnebrandcrème gebruiken. Met oordopjes kun je je gehoor beschermen tegen (langdurige) blootstelling aan hard geluid zoals op festivals en met klussen. Draag ook beschermende middelen bij schuren, verven en het gebruik van chemische stoffen bijvoorbeeld. Zorg voor voldoende frisse lucht in je woon- en werkomgeving en vermijd synthetische materialen in de keuken. Spreek telefoonvrije momenten af met jezelf en je partner, wees selectief in je notificaties en gun jezelf échte ontspanning.

Met dergelijke kleine acties en aanpassingen creëer je een gezonde en veilige omgeving voor jezelf. En wellicht overbodig, maar ik benoem het toch even: net zoals een gordel in de auto je leven kan redden, kan het dragen van een helm en andere bescherming bij activiteiten als fietsen, skeeleren en snowboarden het verschil maken tussen springlevend en verwond (of ernstiger). Hoe saai het ook klinkt, dit soort preventie is ook 100 procent selfcare.

Monitor jezelf

Doorgaans kom je pas bij een arts als er iets hapert in je gezondheid en welzijn. De bijzonder goede ziektezorg in Nederland weet daar wel raad mee, maar leuk is anders natuurlijk. Daarom is een vorm van selfcare ook om je gezondheid goed in de gaten te houden, zodat er vroeg ingegrepen kan worden als je gezondheid de verkeerde kant op gaat. Monitor jezelf door bijvoorbeeld zelf je gewicht, buikomtrek en bloeddruk te controleren. Lopen deze op, dan kan dat je risico op ziekte verhogen. In dit kader kan goede zelfzorg betekenen dat je eerlijk en niet-oordelend naar je eigen gezondheid en leefstijl kijkt.

Ga je verantwoord om met de gezondheid van je lichaam en geest? Ondersteunt jouw manier van leven op de langere termijn je welzijn? Zijn er punten waarop je je leefstijl kan aanpassen waardoor je je gezondheid kan verbeteren? Uiteindelijk heb jij zelf de regie over je gezondheid. Jij bent degene die het beste jouw welzijn kan monitoren. Selfcare betekent dat je vanuit liefde voor jezelf en je leven je gezondheid in de gaten houdt.

Negeer klachten niet

Daarnaast loont het ook om zaken als je huid, borsten en ontlasting in de gaten te houden. Heb je plekjes op je huid die veranderen of niet genezen? Voel je een knobbeltje in je borst? Heb je bijvoorbeeld bloed bij de ontlasting of zit je regelmatig verstopt?

Trek aan de bel wanneer je gezondheid achteruitgaat. We hebben vaak de neiging om onszelf voorbij te lopen. Er lijken heel veel dingen belangrijker in het leven dan dat ene kleine klachtje. Een pijntje dat niet weg wil, darmproblemen die blijven opspelen, een onregelmatige menstruatie of niet meer goed kunnen concentreren. We vinden het vervelend, maar ons werk, sociale leven, relatie et cetera staan doorgaans hoger op de prioriteitenlijst.

Maar ongemerkt kan dat ene kleine klachtje toch grote gevolgen hebben, zoals melanoom, borstkanker of darmontsteking. Neem de signalen van je lichaam dus serieus. Negeer ze niet! Onderzoek hoe je je klachten kunt verbeteren en onderneem actie om dat ook daadwerkelijk te doen.

Hulp bij gezondheid

We zijn sterke, onafhankelijke mensen, maar we hoeven niet alles alleen te doen. Het is juist ook heel krachtig om om hulp te vragen. Neem contact op met een arts of andere zorgverlener en zoek steun in je directe kring. Maak je klacht bespreekbaar, of die nou lichamelijk, psychisch of emotioneel van aard is.

Professionals kunnen je steunen, onderwijzen, coachen en behandelen. En wees ook niet bang om behoeftes of grenzen aan te geven en om vragen te stellen. Geef het bij je behandelaar aan als je iets oncomfortabel vindt of niet begrijpt, als je meer tijd of informatie nodig hebt, als je een uitleg nogmaals wilt horen of als je het ergens niet mee eens bent.

Goede communicatie gaat twee richtingen op. Het gaat om jou en jouw gezondheid, en jouw stem is daarin belangrijk.

Preventieve medische onderzoeken

De geneeskunde is niet alleen gericht op genezen; ook de medische wereld ziet de kracht van preventie. Juist door ziekten in een vroeg stadium te signaleren en te behandelen – of dat nou met een medische interventie of met veranderingen in de leefstijl is – kan een ernstiger beloop van de ziekte voorkomen worden.

Het is niet nodig om jezelf elk jaar helemaal door de medische molen te halen; dat zorgt eerder voor onnodige stres en overbodige behandelingen. Maar het baat wel om klachten niet te lang te laten sudderen en om bepaalde veranderingen in de gaten te houden.

Zo zijn er in Nederland verschillende bevolkingsonderzoeken waar bij specifieke groepen mensen preventieve diagnostiek wordt gedaan. Een voorbeeld hiervan is het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Vrouwen vanaf 30 jaar krijgen elke 5 jaar een uitnodiging voor het maken van een uitstrijkje, wat bekostigd wordt vanuit de overheid. Op deze manier kan baarmoederhalskanker al in een vroeg stadium worden opgespoord en worden behandeld. Een uiting van selfcare is wat dat betreft gehoor geven aan die uitnodiging en een afspraak maken voor het uitstrijkje, ook al zie je er misschien tegenop.

Zorgen voor je gezondheid, ook bij ziekte

Ook bij ziekte blijft het belangrijk om goede zelfzorg toe te passen. Bijvoorbeeld door aanpassingen te maken in je eet-, beweeg- en slaappatronen, door op tijd en op de geadviseerde manier je medicatie in te nemen, door jezelf te monitoren, en door actief deel te nemen aan het behandelproces en de communicatie met je behandelaren. Goede selfcare kan een ernstiger beloop van de ziekte voorkomen en je kwaliteit van leven ondanks de aandoening verhogen. Door goed voor jezelf te zorgen zal je je – ongeacht de situatie – beter gaan voelen. Selfcare zorgt voor een verbeterd welzijn, ook bij ziekte.

Je gezondheid is een belangrijk fundament voor een lang en gelukkig leven. Door goed voor jezelf te zorgen met een bewuste leefstijl en een gezonde en veilige omgeving kan je veel lijden bespaard blijven. Selfcare kan je op vele manieren toepassen en jij weet het beste wat voor jou de juiste selfcare is. Met dit artikel wil ik je aansporen om je pijlen op je gezondheid te richten en bewuste keuzes te maken op het gebied van gezondheid, ziekte en preventie. Luister naar de signalen van je lichaam, verdiep je in betrouwbare kennis, laat je ondersteunen en maak je gezondheid een prioriteit. Selfcare is niet altijd rozengeur en maneschijn, het kan ook moeilijk en confronterend en pijnlijk zijn, maar je bent het waard om in optimale gezondheid door het leven te dansen. Gun jezelf dat!

Binnen welke pijler kan jij beter voor jezelf zorgen? Deel het in de reacties hieronder en motiveer elkaar!

Luister dit artikel als podcast: