Wat ik bedoel met "duurzame gezondheid"

Op deze website kom je de term regelmatig tegen: duurzame gezondheid. Je kan je er misschien iets bij voorstellen, maar ik wil het graag specifiek uitleggen. Het begrip ‘gezondheid’ is namelijk ingewikkeld, en uitgebreider dan doorgaans benoemd wordt. Hierbij mijn interpretatie van gezondheid en mijn visie op duurzame gezondheid. 

Liever luisteren? Dat kan ook!

Gezondheid: geen definitie, maar een concept

Gezondheid is een begrip dat vrij centraal staat in ons leven, maar dat toch moeilijk in definitieve woorden te bevatten is. Al sinds mensheugenis wordt er gefilosofeerd over de betekenis en omvang van gezondheid. Zo had Plato het over “a healthy mind in a healthy body” en is één van de beroemdste citaten van Hippocrates “let food be thy medicine”. Zowel in de oude Griekse leer als de Oosterse geneeskunst werd gezondheid gezien als een harmonieuze balans tussen het fysieke, het mentale, het sociale en de omgeving. Toen kwam de Industriële Revolutie en werd gezondheid een economisch goed. [1] Een goede gezondheid, in de zin van goede lichamelijke gesteldheid, betekende dat je kon werken en kon produceren. Ziekte en gebrek maakten een persoon ongeschikt en minder waard. Helaas zit die (onbewuste) overtuiging nog diep in onze samenleving. 

Gezondheid blijkt een fluïde concept, dat meebeweegt met maatschappelijke gebeurtenissen en gemeenschappelijke waarden. Echter blijkt het idee van wat gezondheid is niet snel te veranderen. En tot voor kort was gezondheid ook slechts een collectieve perceptie. In 1948 zette de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het met pen op papier: “Gezondheid is een staat van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn, en niet alleen de afwezigheid van ziekte of gebrek”. [2] Toentertijd baanbrekend, want het haalde de focus van fysiek welzijn af door het includeren van de mentale en sociale aspecten van gezondheid. Toch doet deze definitie tekort aan het concept ‘gezondheid’. Verscheidene wetenschappers, filosofen en journalisten hebben harde kritiek geuit op de formulering van de WHO, maar er is tot nog toe niets aan veranderd. 

In 2009 deed het vooraanstaande wetenschappelijke blad The Lancet een poging om de definitie van gezondheid aan te passen. In een redactioneel stuk werd beargumenteerd dat het fysieke, het mentale en het sociale inderdaad belangrijke aspecten van gezondheid zijn, maar dat gezondheid niet los kan staan van omgevingsinvloeden. Gezondheid is niet statisch, het is dynamisch. Het verschilt voor elk individu, en verandert continu, afhankelijk van factoren binnen het individu èn die zich in de omgeving afspelen. Het vermogen om zich daaraan aan te passen om zo nog steeds het meeste uit het leven te halen is wat volgens de Franse filosoof George Calguilhem, en vervolgens ook The Lancet, de basis is van gezondheid. [3]

Dat idee is helemaal van deze tijd. We leven in een tijd waarin chronische ziekten 60% van de totale Nederlandse gezondheidszorg in beslag nemen. [4] Volgens de definitie van de WHO, waarin het gaat om volledig welzijn, zou je bij een chronische aandoening – of dat nou diabetes of vitiligo is – per definitie niet meer gezond kunnen zijn. Dat schiet bij velen in het verkeerde keelgat. Het medicaliseert de maatschappij en maakt van gezondheid een bijna onhaalbaar doel. Huber et al. (2011) onderstrepen in een ander vooraanstaand wetenschappelijk blad, The British Medical Journal, dat het vermogen om zich aan te passen en zichzelf te beheren (oftewel: regie) een belangrijker onderdeel is van gezondheid dan puur de afwezigheid van ziekte of gebrek. [5] Hier wordt weer teruggegrepen naar de ideeën uit de Oudheid, namelijk dat gezondheid een balans is tussen verschillende domeinen die continu in beweging zijn. 

Het probleem met de definitie van de WHO is dat het een definitie is. Een handjevol woorden die gegraveerd staan, en die decennialang worden geciteerd en aangenomen als de waarheid. Ondanks alle kritieken is er sinds 1948 niets veranderd in die woorden, en worden er maatschappijen, economieën en levens op ingericht. Gezondheid kan beter gezien worden als een diepgaand en dynamisch concept dat verscheidene facetten omvat, en gedurende het leven van een individu verschillende betekenissen kan aannemen. 

Wat is gezondheid dan wel?

Gezondheid is dus niet de afwezigheid van ziekte of gebrek, en het is ook geen volledig welzijn. Het is een relatieve toestand, een dynamisch proces dat balans zoekt. [1][6] Gezondheid is geen levensdoel, maar een middel om het leven ten volste te kunnen ervaren. Gezondheid zit verweven in allerlei aspecten van het leven, van persoonlijk en familie tot werk en gemeenschap. [1]

Gezondheid bestaat uit een aantal domeinen, waarvan het lichamelijke domein, het geestelijke domein en het sociale domein al wel werden benoemd door de WHO. Daarnaast is de omgeving dus een belangrijk domein, en worden steeds vaker ook de emotionele en spirituele domeinen benoemd. Sommigen argumenteren dat het financiële domein ook een essentiële rol speelt in gezondheid. Als deze domeinen met elkaar in balans zijn, is er sprake van optimale gezondheid. [6]

Fysieke gezondheid: lichaamsfuncties en -processen werken optimaal. Hier ligt grote focus op binnen onze maatschappij. We weten dat we regelmatig moeten bewegen, goed moeten eten en voldoende moeten slapen. En we zoeken en krijgen medische hulp wanneer de balans in het lichaam zoek is (lees: wanneer ziekte zich aandient). Een gezond lichaam kan in veranderende omstandigheden de gewenste balans behouden (dit heet ‘allostase’). [5][7]

Geestelijke gezondheid: emotioneel, psychisch en sociaal welzijn. Het is niet slechts de afwezigheid van psychisch ‘disfunctioneren’. Ook het vermogen om van het leven te genieten, tegenslagen en moeilijke ervaringen te verwerken, en evenwicht te behouden tussen de verschillende elementen van het leven maken hier deel van uit. [5][7]

Omgeving en sociale gezondheid: een vergaarbak van belangrijke aspecten van gezondheid. Onder andere het milieu, waar hygiëne en vervuiling onder vallen; de kwaliteit van relaties, sociale omgang en cultuur; opleidingsniveau, arbeid, socio-economische status en financiële zekerheid; toegang tot zorg; leefstijlkeuzes en stress. Ook de mate van onafhankelijkheid en participatie vallen hieronder. [5][7]

Spirituele gezondheid: een gevoel van vervulling en tevredenheid met het leven. Onderdeel daarvan zijn onder andere iemands waarden en moraliteit, bewustzijn, kalmte en rust, zelfvertrouwen en eigenwaarde, emotioneel evenwicht, verantwoordelijkheid en bijdrage, en succesvol omgaan met stress en de eisen van het alledaagse leven. [1]

Als je dit zo leest, dan begrijp je waarschijnlijk wel waarom gezondheid niet te reduceren is tot een definitie van twee zinnen. 

Wat ik bedoel met ‘duurzame gezondheid’

Om de boel nog even ingewikkelder te maken, gebruik ik in mijn missie nóg zo’n concept: duurzaamheid. We kennen duurzaamheid vooral in de zin van zorg voor de aarde; die bijzondere planeet die wij mensen gezamenlijk aan het vernietigen zijn. Terwijl die vorm van duurzaamheid ook in het perspectief van gezondheid essentieel is (denk aan het domein ‘omgeving’), doel ik op de onderliggende betekenis van de term, namelijk: lange levensduur. Met ‘duurzame gezondheid’ bedoel ik gezondheid op de lange termijn. En daar kan ik verder kort over zijn. Gezondheid, dat dynamische proces dat alle hierboven beschreven domeinen omvat, in balans op de lange termijn. 

Net zoals duurzaamheid omtrent onze planeet erom gaat om in de behoeften van het heden te voorzien zonder het vermogen van toekomstige generaties om datzelfde te doen in gevaar te brengen [8], betekent duurzame gezondheid dat je in het heden ten volste kan leven zonder dat je je toekomstige vermogen om dat te doen in gevaar brengt. Simpeler gezegd: nú gezond en morgen, volgend jaar, over twintig jaar en als je oud bent, óók. Of je nou een aandoening hebt of niet. Wat geldt is dit: je keuzes van vandaag beïnvloeden je realiteit van de toekomst. Volledig gezond zijn is misschien niet haalbaar; gezond leven wel.

Ik heb een vraag voor je: Wat betekent gezondheid voor jou? Laat het me weten in de berichten hieronder of anders via een privébericht op Instagram. Ik ben heel benieuwd naar jouw formulering!

Bronnen:
[1] A.L. Svalastog, D. Donev, N.J. Kristoffersen, S. Gajovic. Concepts and definitions of health and health-related values in the knowledge landscapes of the digital society. Croatian Medical Journal, 2017.
[2] Constitution. World Health Organization.
[3] What is health? The ability to adapt. The Lancet, 2009.  
[4] Chronische aandoeningen en multimorbiditeit. Volksgezondheidenzorg.info, 2018. 
[5] M. Huber, J.A. Knottnerus, L. Green, H. van der Horst, A.R. Jadad, D. Kromhout, B. Leonard, K. Lorig, M.I. Loureiro, J.W.M. van der Meer, P. Schnabel, R. Smith, C. van Weel, H. Smid. How should we define health? The British Medical Journal, 2011. 
[6] N. Sartorius. The Meanings of Health and its Promotion. Croatian Medical Journal, 2006. 
[7] A. Felman & S. Sampson. What is good health? Medical News Today, 2020. 
[8] World Commission on Environment and Development. “Our Common Future, From One Earth to One World.” Brundtland UN Report, 1987.